Trong khi các bệnh lý nhiễm trùng do các vi khuẩn gây ra càng ngày càng giảm dần nhờ các thành tựu y học, nhất là là tiêm chủng thì các bệnh lý do virut gây ra vẫn còn rất ít biện pháp khống chế nên đang ngày càng trở nên phổ biến. Nhiều bệnh do virut tuy không hiểm nguy lúc diễn ra ở trẻ lớn và người trưởng thành, nhưng lại rất nguy hiểm nếu diễn ra trong thời kỳ bào thai và sơ sinh. Trong số những bệnh đó là bệnh do virut Rubella và cytomegalovirus (CMV) gây nên, nhất là là hội chứng Rubella bẩm sinh (HCRBLBS).
Virut Rubella
Rubella là một virut có nhân RNA thuộc họ togavirus. Người là cơ thể nhiễm chỉ có của virut này. Nhiễm Rubella sẽ gây ra hội chứng giả cúm kèm theo phát ban sau 2-3 tuần ủ bệnh. Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, đau mỏi cơ, đau khớp, phát ban từ mặt lan xuống toàn thân và chân tay trong 2-3 ngày, kèm theo nổi hạch nhỏ tại vùng sau tai, vùng chẩm và cạnh cổ. Virut biến mất khỏi cơ thể sau khoảng 7 ngày từ khi lúc phát ban. Khoảng 1/3 người nhiễm virut này không có triệu chứng gì và thường có khoảng 10-20% dân chúng không có miễn dịch tự nhiên do chưa bị nhiễm Rubella. Bệnh ít gây hậu quả đáng kể trên lâm sàng, trừ khi xảy ra ở phụ nữ đang mang thai trong nửa đầu thai kỳ, vì sẽ gây sảy thai, thai chết lưu hoặc HCRBLBS tại trẻ. Bệnh xảy ra quanh năm, lây lan qua đường hô hấp từ nguồn lây là những người nhiễm virut không triệu chứng và ở trẻ em nhiễm virut từ trong bụng mẹ vì ở những trẻ này virut Rubella có thể tồn ở nhiều tháng sau sinh. Ở những nước không tiêm phòng, bệnh có hiện tượng có tính chu kỳ 6-9 năm, dưới dạng các vụ dịch nhỏ tản phát tại những nơi sống đông đúc như quân đội, trường học (chủ yếu tại trẻ lứa tuổi mẫu giáo lớn và tiểu học), khu công nghiệp chế xuất, trại nuôi dưỡng. Miễn dịch tự nhiên có hiện tượng dưới dạng IgM xuất hiện sớm trong những tuần đầu nhiễm Rubella và tồn ở vài tháng và dưới dạng IgG bền vững suốt đời.
 Trẻ nhiễm Rubella bẩm sinh thường gặp nhiều rắc rối về sức khỏe. |
Những phụ nữ chưa có miễn dịch tự nhiên do chưa từng nhiễm Rubella nếu lúc mang thai bị nhiễm Rubella thì con của họ nếu sinh ra sống sẽ có đa số nguy cơ bị HCRBLBS. Đây là nguyên do phổ biến nhất của điếc bẩm sinh, mù bẩm sinh, bệnh tim hoặc bệnh não bẩm sinh. Các bệnh lý bẩm sinh này thường diễn ra khi mẹ nhiễm Rubella trong 20 tuần đầu thai kỳ. Tuy nhiên người ta thấy bệnh tim bẩm sinh chỉ xảy ra lúc mẹ nhiễm Rubella trong 8 tuần đầu thai kỳ. Tuy còn ống động mạch là bệnh hay gặp nhất, nhưng trẻ cũng có thể bị các bệnh lý tim mạch bẩm sinh khác như hẹp van hoặc thân động mạch phổi, hẹp các mạch máu khác. Đầu bé là chứng bệnh rất quen thuộc ở trẻ bị HCRBLBS. Ngoài ra, có thể có đến 26% trẻ bị HCRBLBS sẽ bị chậm phát triển tâm thần, 18% có bất thường về hành vi, 12% có di chứng thần kinh hoặc bất thường ở các hạch nền và có đến 6% sẽ bị bệnh tự kỷ. Các bệnh lý vào mắt do Rubella bẩm sinh bao gồm: đục thuỷ tinh thể 2 bên tại 1/3 số trẻ và có thể có thiên đầu thống mạn tính kèm theo, mắt bé, viêm màng bồ đào dạng “muối tiêu”. Gần đây người ta thấy rằng ở trẻ bị Rubella bẩm sinh dù lúc nhỏ không có biểu hiện gì, nhưng vào sau có thể xuất hiện đái tháo đường phụ thuộc insulin (týp I), suy hoặc cường tuyến giáp và viêm chất trắng và chất xám não tiến triển.
 Tổn thương mắt tại trẻ nhiễm Rubella bẩm sinh. |
Đa số trẻ bị HCRBLBS do mẹ chưa được miễn dịch nên nhiễm Rubella trong khi mang thai, nhưng cũng có một số ít trường hợp do mẹ tái nhiễm Rubella trong lúc mang thai. Nếu mẹ nhiễm Rubella trong quý đầu mang thai sẽ bị sảy thai, thai chết lưu hoặc HCRBLBS nhưng cũng có thể thai hoàn toàn không bị ảnh hưởng. Virut cũng có thể gây viêm bánh rau có hoặc không kèm theo tổn thương bào thai. Từ tuần 12 tới tuần 28 của bào thai, rau là hàng rào bảo vệ hoàn hảo cho thai nhi, nhưng trước và sau giai đoạn trên, rau thai không ngăn được virut, đặc biệt là những tuần cuối trước sinh. Tuổi thai vào thời điểm mẹ nhiễm Rubella là yếu tố có tính quyết định thai nhi có bị nhiễm virut và bị bệnh lý hay không. Mức độ bệnh lý giảm dần lúc bào thai bị nhiễm Rubella về thời điểm tuổi thai nâng cao dần. Tuy không có biểu hiện tổn thương bẩm sinh, nhưng việc nhiễm virut mạn tính sẽ ảnh hưởng đến sự phân chia tế bào của một số tổ chức, vì vậy nhiều trẻ lúc mới sinh không có biểu hiện bất thường nhưng nhiều năm hoạt động sau lại có di chứng.
Nhiễm Rubella trong thời kỳ mẹ mang thai sẽ có nguy cơ rất cao sinh ra con mang dị tật bẩm sinh, có thể là có hiện tượng ngay khi đẻ nhưng cũng có thể xuất hiện về sau. Ở Việt Nam, các thầy thuốc nhi khoa, nhãn khoa và tai mũi họng đã chứng kiến các bệnh lý đau lòng do nhiễm Rubella bẩm sinh nên đều thấy rõ nhu cầu cần khống chế bệnh này. Tuy nhiên, khi trẻ đã ra đời với HCRBLBS, khắc phục các hậu quả một cách thụ động, rất tốn kém nhưng hiệu quả không đáng kể. Do vậy, biện pháp tốt nhất để phòng tránh mẹ bị nhiễm Rubella khi mang thai là phải có kế hoạch tiêm bộ phận bệnh trước một tháng trước khi mang thai. Khi đã mang thai, nhất là tại giai đoạn nửa đầu của thai kỳ cần tránh tiếp xúc với người nhiễm bệnh để tránh lây lan và mắc bệnh.
Bệnh Rubella (hay còn được gọi bằng tên bình thường là bệnh sởi Ðức) là 1 bệnh do một loại virut có tên là Rubella gây hội chứng nhái cúm kèm theo phát ban. Bệnh ít gây hậu quả đáng kể trên lâm sàng, trừ khi diễn ra ở phụ nữ đang mang thai trong nửa đầu thai kỳ, vì sẽ gây sảy thai, thai chết lưu và HCRBLBS tại trẻ gồm các bệnh lý bẩm sinh như mù bẩm sinh, tim bẩm sinh, điếc bẩm sinh... gây tàn phế và để lại hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe suốt đời cho trẻ và gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội. Hằng năm, trên thế giới ước tính có khoảng 240.000 trẻ sinh ra có HCRBLBS. Nghiên cứu ở các nước phát triển cho thấy, Chương trình tiêm chủng đã hạn chế được sự xuất hiện HCRBLBS. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang phấn đấu xóa bỏ HCRBLBS trên toàn cầu. Nhiều nước đang phát triển cũng đang xây dựng các chương trình tiêm chủng bộ phận Rubella và gặt đi HCRBLBS. |
PGS.TS.BS. Nguyễn Văn Bàng
(Phó trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Bạch Mai)
No comments:
Post a Comment